بررسی گستره حقوق معنوی زوجه در خانواده / ملیحه سجده
چکیده:
اصولاً دین مبین اسلام با اشراف کامل بر تمام ابعاد انسان به تشریع احکام، حقوق و قواعدی در راه تعالی وکمال انسان پرداخته است. حقوق در اسلام برای تعیین محدوده هر فرد و ارتباط این محدوده با جامعه تعریفشده است. یکی از این حقوق تعریف شده، حق غیرمالی است که بر رفع نیازمندی های اخلاقی و عاطفی نظردارد. از آنجا که زن هم به مثابه مرد و شاید بیشتر در تداوم زندگی و استحکام خانواده و اصلاح جامعه نقش دارد، حقوق غیرمالی او تبیین کننده محدوده اختیارات او و تکالیف سایرین در برابر او می باشد.
از جمله حقوق غیر مالی میتوان به حق رعایت شأن، حق تکریم و احترام، حق حسن معاشرت و نمونه های دیگر از این دست اشاره نمود. از آنجائیکه میدانیم مهمترین قرارداد انسانی را میتوان عقد نکاح دانست، اولین تعهدی است که با شخصیت و جسم و روح انسان ها و با زندگی و عاقبت آنها ارتباطی مستقیم و ناگسستنی دارد (خادم ازغدی، 1390:36).
مطالعات با محوریت زن و جایگاه وی مورد توجه ویژه جوامع مختلف قرار گرفته است. تحولات ایجاد شده بر اساس روابط انسانی در جوامع مختلف مسلماً بر نقش و کارکرد زن نیز دردهه های حاضر تأثیر گذار بوده و این امر تحول در حقوق و تکالیف فی ما بین زن و مرد را غیرقابل اجتناب می سازد. امروزه به واسطه تغییر جایگاه و نقش زن در اجتماع، ارائه رویکرد جوامع سنّتی به زن منطقی و قابل اجرا نیست.
حضور گسترده زنان در سطوح مختلف امور فرهنگی کشور نظیر آموزشی، اجتماعی، مدیریت و برخورداری از سطح تحصیلات بالا و پیشی گرفتن در برخی عرصه های علمی از مردان، تغییر کارکردهای اقتصادی زنان در حیات جامعه و بسیاری از پدیده های اجتماعی دیگر همگی مؤید لزوم بازنگری در جایگاه حقوقی زن در خانواده و بالتبع اجتماع است. در بیان آثار عقد نکاح رویه مرسوم این بوده که این آثار به مالی و غیر مالی یا معنوی تقسیم گردیده اند.
منظور از آثار غیرمالی، آن دسته از نتایج عقد نکاح است که مرتبط با روابط شخصی میان زوجین بوده و تأثیر مستقیمی در دارایی های آنها ندارد. در اینجا تعهدات و حقوق طرفین چهره مالی نداشته و به صورت مستقیم ناظر بر خود زوجین و روابط میان آنها است. اما با توجه به اینکه نقش زنان در تحکیم خانواده از اهمیت به سزایی برخوردار است، توجه به حقوق غیرمالی او نیز خالی از ارزش و اهمیت نمی باشد.
با وجودی که در فقه اسلام به برخی حقوق غیرمالی زوجه در خانواده اشاره شده و تأکید شده ولی اینکه آیا حقوق ایران نیز همین اندازه به این مطلب توجه نموده اند یا خیر، جزء اهدافی است که این نگاره درصدد پاسخگویی به آن می باشد.
